فتق دیسک کمر در دسته رایج‌ترین مشکلات مربوط به دستگاه حرکتی بدن قرار دارد. مبتلایان به این نوع عارضه از دردهای شدید ناحیه پشت و کمر شکایت دارند. این عارضه علاوه بر ایجاد کمر درد، دامنه حرکتی را در افراد محدود کرده و باعث آزار بیماران می‌شود. با توجه به این که بروز مشکلات حرکتی در زندگی روزمره تاثیر بسزایی دارد، درمان این مشکلات از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. در این مطلب از شفاکاران راهنمای کامل آشنایی با فتق دیسک کمر را ارائه داده و ضمن معرفی اصلی‌ترین علائم این بیماری، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمانی مرتبط با آن را بررسی می‌نماییم.
فتق دیسک کمر چیست؟
ستون فقرات متشکل از استخوان‌های کوچکی به اسم مهره است. مهره‌ها با قرار گرفتن بر روی هم، انحنای طبیعی ستون فقرات را ایجاد می‌کنند.طناب نخاعی و رشته‌های اعصاب به واسطه مهره‌ها محافظت می‌شوند. ستون فقرات امکان ایستادن ایستادن، خم شدن و چرخش بدن را فراهم می‌کند. دیسک‌ها مهره‌های ستون فقرات را از هم جدا کرده و با ایجاد فاصله در میان آن‌ها، از ساییدگی استخوان‌ها بر روی هم جلوگیری می‌کنند. دیسک‌ها در قالب ضربه گیر عمل کرده و سبب افزایش انعطاف ستون فقرات می‌شوند. هر دیسک از یک بخش مرکزی ژلهای (نوکلئوس) و لایه بیرونی و سخت (آنولوس) تشکیل شده است.
ایجاد آسیب در ستون فقرات در بسیاری از موارد سبب از بین رفتن یا صدمه دیدن دیسک‌ها می‌شود. در این صورت دیسک‌های ستون فقرات دچار التهاب و پارگی شده و فرد به فتق دیسک مبتلا می‌شود. به عبارت دیگر، هنگامی که دیسک میان مهره‌ها از جایگاه اصلی خود خارج شود، فتق دیسک اتفاق می‌افتد. این مشکل می‌تواند میزان فشار وارد شده بر اعصاب ستون فقرات را افزایش داده و منجر به بروز درد در ناحیه کمر، گردن، دست‌ها و پاها شود.
تفاوت فتق دیسک و بیرون زدگی دیسک کمر
ممکن است عبارت‌های جابجایی دیسک، بیرون زدگی دیسک، پارگی دیسک و فشردگی عصب به جای هم به کار روند. در حقیقت تمام این عارضه‌ها به تحریک اعصاب و بروز کمر درد منجر می‌شوند. با وجود دردناک و آزار دهنده بودن علائم این عارضه‌ها، معمولا می‌توان با استراحت، انجام ورزش‌های سبک و راهکارهای خانگی بدون نیاز به جراحی به بهبود بیماری کمک نمود.
در عارضه بیرون زدگی دیسک کمر، نوکلئوس از آنولوس خارج نمی‌شود. این بیرون زدگی ممکن است با افزایش سن به مرور زمان اتفاق بیفتد و هیچ نشانه‌ای در فرد ایجاد نکند. چنانچه بیرون زدگی دیسک شدید باشد و باعث ایجاد فشار بر اعصاب نخاعی یا تنگ شدن کانال نخاعی شود، نشانه‌هایی نظیر درد، بی‌حسی، ضعف یا احساس گزگز و سوزن سوزن شدن پدیدار خواهند شد. بیرون زدگی ممکن است قبل از فتق دیسک کمر اتفاق بیفتد.
انواع فتق دیسک کدامند؟
فتق دیسک دارای سه حالت زیر است:
- برجسته شدن دیسک: در این حالت دیسک تنها از جایگاه اصلی خود خارج شده و به عصب‌های مجاور فشار وارد می‌کند. در مرحله برآمدگی یا برجسته شدن دیسک، دیسک هنوز دچار آسیب نشده است.
- بیرون زدن دیسک: در عارضه بیرون زدگی دیسک (اکستروژن)، بخش بیرونی دیسک نخاعی پاره می‌شود و قسمت ژلهای خارج می‌شود. در موارد پیچیده‌تر، بیرون زدگی دیسک ممکن است شدت بیابد و به جدا شدگی دیسک تبدیل شود.
- جدا شدن دیسک: جدا شدگی دیسک به معنای خروج کامل ماده ژله مانند دیسک ک جدا شدن آن از محل اصلی است. جدا شدن دیسک را می‌توان اکستروژن حاد دانست که باعث اعمال فشار شدید و فزاینده به اعصاب نخاعی می‌شود. نشانه‌های مربوط به مرحله جدا شدگی دیسک غالبا در یک اندام پدیدار می‌شود. در نتیجه جدا شدن دیسک، ناحیه آسیب دیده دچار درد و التهاب می‌شود و این تورم و التهاب ممکن است در نواحی مجاور نیز گسترش یابد.
علائم فتق دیسک کمر چیست؟
فتق دیسک کمر در افراد مختلف دارای نشانه‌های گوناگونی است. اما در حالت کلی، این عارضه با نشانه‌های خاص و رایجی نمودار می‌شود. درد در ناحیه کمر، درد در ناحیه گردن، درد پاها، و احساس گز گز کردن و بی‌حس شدن پاها از جمله مهم‌ترین نشانه‌های ابتلا به این عارضه محسوب می‌شود. اعمال فشار بر اعصاب ستون فقرات در نتیجه ابتلا به این عارضه نیز ممکن است باعث بروز مشکلات عصبی مانند عدم تعادل هنگام راه رفتن و ایستادن یا عدم توانایی بلند کردن پاها شود.
باید توجه داشت که فتق دیسک کمر همواره با بروز کمر درد همراه نیست. اگر فتق دیسک بر اعصاب نخاعی فشار وارد کند، نشانه‌های مختلفی در فرد بیمار نمایان می‌شود. از جمله این نشانه‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- بی‌حسی و ضعف
- احساس گزگز یا سوزن سوزن شدن
- ایجاد اسپاسم و گرفتگی عضلات
- احساس درد مداوم یا غیر مداوم (غالبا در یک طرف بدن)
- درد و تحریک عصب سیاتیک در قسمت پایین کمر و گسترش آن به سمت باسن و پاها
- کاهش سطح واکنش در زانو و مچ پا، زانو درد
- کاهش یا عدم کنترل روده یا مثانه
دلایل فتق دیسک کدامند؟
این عارضه ممکن است به عوامل مختلفی مربوط باشد. در این بخش به مهم‌ترین و رایج‌ترین علل ایجاد فتق دیسک کمر در افراد می‌پردازیم.
۱. آسیب ستون فقرات از علل ایجاد عارضه دیسک کمر
فتق دیسک کمر در بعضی موارد در اثر ایجاد آسیب اتفاق می‌افتد. سقوط، تصادف رانندگی، برخورد جسم سخت با بدن و ضربات فیزیکی جزء آسیب‌هایی هستند که ممکن است ستون فقرات را دچار مشکل کرده و باعث دیسک کمر شوند. ایجاد فشار در رشته‌ها و ریشه‌های عصبی در این موارد به ایجاد درد، ضعف، بی‌حسی، التهاب و تورم منجر می‌شود.
۲. انجام فعالیت‌های جسمانی سنگین یا مکرر
فعالیت‌های فیزیکی سنگین و پیوسته نیز سبب تحلیل دیسک یا بیرون زدگی آن می‌شود. بلند کردن اجسام سنگین و قرار گرفتن در موقعیت‌ها و پوزیشن‌های نادرست نیز به فتق دیسک و دردهای ناشی از آن منجر می‌شود.
۳.اضافه وزن و چاقی از مهم‌ترین دلایل فتق
از عوامل موثر بر فتق دیسک و آسیب در ستون فقرات، اضافه وزن است. ستون مهره وظیفه تحمل کل وزن بدن و تقسیم این وزن بین مهره‌ها و اجزای دستگاه حرکتی را دارد. حرکت دادن و جابجا کردن مداوم وزن بدن در حالتی که فرد دچار اضافه وزن باشد؛ باعث ایجاد فشار بر دیسک و بیرون زدگی آن خواهد شد.
۴.افزایش سن و تاثیر آن بر دیسک کمر
با افزایش سن، سطح ساییدگی و فرسودگی دیسک‌ها و مفاصل افزایش پیدا می‌کند. بنابراین نشانه‌های فتق دیسک در افراد سالخورده بیشتر از جوانان مشاهده می‌شود.
تشخیص فتق دیسک چگونه است؟
ابتدا پزشک علائم بیمار را بررسی نموده و به جستجو در اطلاعات مربوط به سوابق او می‌پردازد. سپس قدرت عضلات، توان ماهیچه‌ها، قابلیت‌های حرکتی، و نوع واکنش‌های بدن به واسطه انجام فرایند معاینه فیزیکی (مشاهده نحوه نشستن، ایستادن، راه رفتـن یا خم شدن، حرکت دادن گردن، دست‌ها و شانه‌ها) بررسی می‌شود.
در آخر نیز به منظور اطمینان بیشتر، تعیین نتایج تکمیلی و تشخیص نهایی، از روش‌های تصویر برداری مانند X-RAY ، سی تی اسکن و MRI جهت تشخیص فتق دیسک کمر استفاده می‌شود. از دیگر تکنیک‌های تشخیص ابتلا به فتق دیسک کمر، الکترومیوگرافی (EMG) که با استفاده از سوزن‌های کوچک، قابلیت بررسی و مشاهده دقیق فعالیت عضلات و تاثیر فتق دیسک بر ریشه‌های عصبی را در اختیار متخصص قرار می‌دهد.
بنابراین اصلی‌ترین راهکارهای تشخیص بروز دیسک کمر در افراد مستعد این بیماری شامل موارد زیر است:
- تست بالا آورد‌ن پا: در این روش بیمار به پشت می‌خوابد و پزشک پای او را بالا می‌آورد. به این وسیله می‌توان محل بروز درد را تعیین کرد.
- عکس برداری به کمک اشعه ایکس: در برخی موارد از این روش برای رد کردن احتمال ابتلا به سایر عارضه‌های استفاده می‌شود.
- سی تی اسکن و ام آر آی: از این روش‌های تصویر برداری برای تعیین محل دقیق بروز فتق دیسک استفاده می‌شود.
- الکترومیوگرافی (EMG): در این روش پزشک از سوزن‌های کوچک به منظور ارزیابی فعالیت عضلات و تأثیر فتق دیسک بر ریشه‌های اعصاب استفاده می‌نماید.
- میلوگرام: ابتدا رنگ درون ستون فقرات تزریق شده و سپس پزشک از سی تی اسکن برای تشخیص و تعیین محل و میزان دقیق فتق دیسک بهره می‌گیرد.
بهترین روش‌های درمان فتق دیسک
برای درمان فتق دیسک در آغاز از راهکارهای غیر جراحی مانند تجویز داروهای آرامبخش و شل کننده عضلات، تزریق کورتیکو استروئید و فیزیوتراپی استفاده می‌شود. چنانچه انجام این روش‌ها برای کاهش نشانه‌های مربوط به فتق دیسک کارساز نباشد، می‌توان با توجه به صلاحدید و دستور پزشک از روش میکرو دیسککتومی برای تسکین درد و التیام التهابات به وجود آمد‌ه، استفاده کرد.
همانطور که گفتـه شد، در مراحل ابتدایی درمان به جای استفاده از روش جراحی، از راهکارهای ساده‌تر برای کاهش علائم و بهبود بیماری استفاده می‌شود. از جمله بهترین و موثرترین راهکارهای درمانی برای بهبود فتق دیسک کمر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استراحت کردن و عدم تحرک
- استفاده از کمربند UIC پلاتینر: این کمربند مجهز به تکنولوژی‌های پیشرفته و به روز دنیا است و به همین دلیل پزشکان بر خرید کمربند پلاتینر برای درمان مشکلات کمر از جمله دیسک روی ان حساب دیگری باز کرده‌اند.
- مصرف داروهای آرامبخش‌های بدون نسخه مثل ایبوپروفن و ناپروکسن
- مصرف داروهای شل کننده عضلات مثل باکلوفن، کلرزوکسازون، سیکلوبنزاپرین، دانترولن، دیازپام و متاکسالون
- استفاده از کمپرس سرد و گرم
- بهبود برنامه تغذیه‌ای و مصرف مواد غذایی سالم
- استفاده از مکمل‌های غذایی مطابق با تجویز پزشک
- اجتناب از نشستن به مدت طولانی
- استفاده از توالت فرنگی و پرهیز از استفاده توالت ایرانی
- انجام فعالیت‌های فیزیکی سبک مثل نرمش دادم ناحیه درگیر بیماری، پیاده روی و شنا
- انجام فیزیوتراپی جهت تقویت ماهیچه‌ها و منعطف شدن ستون فقرات
- تزریق استروئید اپیدورال به ستون فقرات
آب درمانی و ماساژ، موثر در درمان دیسک
در کنار موارد گفتـه شده، روش آب درمانی و ماساژ درمانی نیز در درمان فتق دیسک کمر تاثیر بسزایی دارند. همچنین می‌توان از انواع روغن‌های گیاهی و ارگانیک برای ماساژ دادن بخش‌های آسیب دیده کمر استفاده نمود. طب سوزنی نیز روش دیگری است که با تحریک اعصاب ستون فقرات به بهبود علائم مربوط به فتق دیسک کمر کمک می‌کند.
با توجه به اینکه تکنولوژی‌های پیشرفته در عرصه درمان انواع بیماری‌ها تاثیرات چشمگیری دارند؛ محصولاتی مختص درمان بیماری‌های مفصلی مانند دیسک کمر و آرتروز زانو نیز تولید شده‌اند. در حال حاضر باید گفت که کمربند پلاتینر برای درمان دیسک کمر و زانوبند زاپیامکس المانی برای درمان آرتروز زانو مورد اعتماد پزشکان هستند. بسیاری از پزشکان هم راستا با سایر استراتژی‌های درمانی بر خرید زانوند زاپیامکس آلمانی برای مشکلات زانو تاکید دارند و آن را به بیماران توصیه می‌کنند.
جراحی فتق دیسک در ناحیه کمر
اگر استفاده از راهکارهای غیر جراحی برای کنترل درد و بهبود نشانه‌های فتق دیسک کمر کارساز نباشد، لازم است جهت درمان آسیب دیدگی عصبی از روش جراحی استفاده شود.
جراحی فتق دیسک کمر با توجه به شرایط بیمار به شکل‌ها و روش‌های زیر انجام می‌شود:
- دیسککتومی: مطابق این روش، بخشی از دیسک ستون فقرات برداشته خواهد شد. دیسککتومی جزء روش‌های جراحی سرپایی است و نیازی به بستری شدن بیمار نیست.
- لامینکتومی: در این روش، با هدف ایجاد فضای بیشتر برای قرار گرفـتن عصب، لامینای یکه یا چند مهره برداشتـه می‌شود. در بسیاری از موارد، پزشک از روش جراحی لامینکتومی به عنوان راهکار مکمل در کنار سایر روش‌های درمانی استفاده می‌کند.
- فیوژن ستون فقرات: در این نوع جراحی، با اعمال حداقل فشار و تهاجم، یک یا چند مهره به هم اتصال می‌یابند.
- فورامینوتومی: در این روش به منظور کاهش فشار عصبی وارد شده، بخش معینی از استخوان پیرامون ریشه عصبی حذف می‌شود. روش فورامینوتومی گاها با دیگر روش‌ها به شکل همزمان انجام می‌شود.
نتیجه گیری
در این مقاله به ارائه توضیحات و اطلاعاتی درباره عارضه فتق دیسک کمر پرداختیم. این بیماری از شایع‌ترین عارضه‌های مربوط به ستون فقرات است و می‌تواند باعث ناراحتی‌هایی مثل درد و بی‌حالی، التهاب و تورم یا محدود شدن دامنه حرکتی شود. همانطور که در خلال مطلب مطالعه نمودید، فتق دیسک کمر دارای انواع مختلف است و با نشانه‌های متعددی نظیر درد کمر و گردن درد، درد و بی‌حسی پاها، احساس گزگز و کاهش کنترل روده و مثانه همراه است. برای درمان درد و سایر نشانه‌های این بیماری می‌توانیم از راهکارهای درمانی توضیح داده شده در مقاله استفاده نمود.
سوالات متداول در زمینه فتق دیسک کمر
آیا سیگار کشیـدن عاملی برای بروز فتق دیسک است؟
طبق تحقیقات انجام شده، افراد سیگاری بیشتر در معرض فتق دیسک کمر هستند.
آیا رانندگی بر دیسک کمر اثر گذار است؟
مطابق تحقیقات صورت گرفـته، رانندگی می‌تواند بر افزایش علائم فتق دیسک بیفزاید.
آیا هر کمر دردی به معنی فتق است؟
خیر، فتق دیسک کمر با علائمی نظیر بی حسی، احساس گزگز، اسپاسم و گرفتگی عضلات همراه است.