درد سیاتیک یکی از شایع‌ترین دردهای ناحیه کمر و پا است که به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک ایجاد می‌شود. این عصب از پایین کمر تا کف پا امتداد دارد و وقتی آسیب ببیند یا ملتهب شود، دردی تیرکشنده از کمر تا ساق پا ایجاد می‌کند. درمان سیاتیک به شدت و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد اما به طور کلی شامل اقدامات خانگی سریع (مثل کمپرس، تغییر وضعیت و حرکات کششی ملایم) و درمان‌های اصلی و بلندمدت (دارودرمانی، فیزیوتراپی، کمربند، آمپول) می‌شود.
درد سیاتیک چیست و چقدر طول می‌کشد؟
درد سیاتیک یک بیماری مستقل نیست، بلکه نشانه‌ای از فشار یا آسیب به عصب سیاتیک است؛ این عصب بلندترین عصب بدن است که از ستون فقرات کمری تا پاها ادامه دارد. وقتی این عصب تحت فشار قرار می‌گیرد، پیام‌های عصبی به‌درستی منتقل نمی‌شوند و فرد ممکن است درگیر سیاتیک پای چپ یا سیاتیک پای راست باشد.
شایع‌ترین علت درد سیاتیک، بیرون‌زدگی دیسک کمر است که به عصب نخاع فشار وارد می‌کند، اما مشکلاتی مثل تنگی کانال نخاعی، رشد استخوانی اضافی (خار استخوان)، یا گرفتگی عضله پیریفورمیس هم می‌توانند باعث فشردگی عصب سیاتیک و ایجاد درد شوند.
مدت زمان درد سیاتیک به شدت و علت زمینه‌ای آن بستگی دارد؛ بیشتر افراد، درد سیاتیک را ۴ تا ۶ هفته تحمل می‌کنند و با انجام درمان‌های ساده مثل استراحت، مصرف دارو، بستن کمربند طبی و فیزیوتراپی بهبود پیدا می‌کنند. اما اگر فشردگی عصب شدید باشد یا درمان به‌موقع انجام نشود، درد سیاتیک می‌تواند طولانی‌تر شود یا بارها عود کند.
درد سیاتیک را با این ۵ ویژگی بشناسید!
درد سیاتیک با بسیاری از دردهای دیگر کمر و پا تفاوت دارد، هرچند ممکن است در ظاهر شبیه آن‌ها به نظر برسد. مثلا بعضی وقت‌ها با درد ناشی از آرتروز کمر یا مشکلات مفصل ران اشتباه گرفته می‌شود، اما الگوی انتشار و نوع حس آن فرق دارد.
در ادامه با ۵ تا از اصلی‌ترین ویژگی‌های درد سیاتیک آشنا می‌شویم.
۱. درد تیرکشنده
این درد معمولا از پایین کمر یا باسن شروع می‌شود و مثل خطی از پشت ران تا ساق پا کشیده می‌شود. این نوع درد مانند برق گرفتگی است.
۲. یک‌طرفه بودن
درد سیاتیک در بیشتر موارد فقط در یک پا یعنی سمت راست یا چپ بروز می‌کند و همین موضوع آن را از بسیاری از دردهای عضلانی یا مفصلی که معمولا دوطرفه هستند متمایز می‌سازد.
۳. شدت متغیر
شدت درد سیاتیک می‌تواند خیلی متفاوت باشد؛ از یک درد مبهم و آزاردهنده گرفته تا دردی به‌قدری شدید که فرد نتواند راه برود یا بنشیند.
۴. گاهی گزگز یا بی‌حسی
به دلیل درگیری عصب، خیلی‌ها علاوه بر درد، مورمور شدن یا بی‌حسی در قسمتی از ران، ساق یا حتی انگشتان پا را هم تجربه می‌کنند. البته شدت و تداوم گزگز پا به میزان فشار روی عصب نخاع بستگیی دارد.
۵. تشدید درد هنگام فعالیت
حرکاتی مثل نشستن طولانی روی صندلی، خم شدن برای برداشتن جسم سنگین یا حتی سرفه و عطسه می‌تواند درد را تشدید کند.
چه زمانی نگران‌کننده است؟
درد سیاتیک زمانی نگران‌کننده است که با علائمی مانند ضعف یا ناتوانی در حرکت پا، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع، بی‌حسی و گزگز شدید در کشاله ران یا پا همراه باشد، یا اگر درد بسیار شدید و مداوم باشد و با درمان‌های ساده بهتر نشود. در این شرایط، پزشک باید درمان‌های جدی‌تر و تخصصی‌تری را برای فرد تجویز کند.
درد سیاتیک را چگونه درمان کنیم؟
درد سیاتیک راه‌های درمان متفاوتی دارد و انتخاب روش مناسب به شدت علائم سیاتیک و علت زمینه‌ای بستگی دارد. بعضی اقدامات ساده در خانه می‌توانند موقتاً درد را آرام کنند، اما برای برطرف شدن ریشه‌ای مشکل معمولا نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر وجود دارد.
در جدول زیر با دو نوع درمان خانگی (سریع) و درمان‌های اصلی (بلندمدت) سیاتیک آشنا می‌شویم.
| اقدامات خانگی سریع | درمان‌های اصلی و بلندمدت |
|---|---|
| کمپرس سرد و گرم | دارو برای درد سیاتیک |
| تغییر وضعیت بدن | قرص مسکن برای درد سیاتیک |
| حرکات کششی ملایم | کمربند طبی برای تسکین درد سیاتیک |
| استفاده از مسکن‌های در دسترس | خرید کمربند پلاتینر |
| حفظ راستای بدن | حرکات ورزشی برای درد سیاتیک |
| – | آمپول برای درد سیاتیک |
اقدامات خانگی سریع
اقدامات خانگی اگر با مشورت پزشک انجام شوند، می‌توانند در مدت زمان کوتاهی به کاهش التهاب و درد، کم کردن فشار روی عصب و آرام کردن عضلات درگیر کمک زیادی کنند.
البته باید توجه داشت که درمان خانگی سیاتیک فقط زمانی کاربرد دارد که درد سیاتیک خفیف تا متوسط باشد، فرد توانایی حرکت داشته باشد و علائم نگران‌کننده مثل بی‌حسی گسترده، ضعف شدید پا یا بی‌اختیاری ادرار وجود نداشته باشد.
مطالعه بیشتر: چسب کمر برای سیاتیک؛ عوارض و فواید
کمپرس سرد و گرم
اگر تازه درد شروع شده، ۱۵ تا ۲۰ دقیقه کیسه یخ یا کمپرس سرد روی باسن یا کمر بگذارید تا التهاب عصب کم شود. بعد از چند روز، کمپرس گرم (مثل حوله داغ یا کیسه آب گرم) به شل شدن عضلات و کاهش گرفتگی کمک می‌کند. بهتر است این کار را چند بار در روز تکرار کنید.
تغییر وضعیت بدن
سیاتیک با نشستن یا ایستادن طولانی بدتر می‌شود. هر نیم‌ساعت از جای خود بلند شوید، چند قدم راه بروید یا کمی حرکات کششی انجام دهید. حتی تغییر کوچک مثل عوض کردن حالت نشستن هم می‌تواند فشار روی عصب را کمتر کند.
حرکات کششی ملایم
حرکت ساده‌ای مثل دراز کشیدن به پشت و کشیدن آرام یک زانو به سمت قفسه سینه می‌تواند فشار روی عصب سیاتیک را کاهش دهد. یا در حالت نشسته، پای آسیب‌دیده را روی پای دیگر بگذارید و کمی به جلو خم شوید تا عضله باسن کشیده شود. این حرکات باید آرام و بدون درد شدید انجام شوند.
مطالعه بیشتر: پیاده‌روی برای سیاتیک و دیسک کمر
استفاده از مسکن‌های در دسترس
داروهایی مثل ایبوپروفن یا استامینوفن می‌توانند التهاب و درد را موقتاً کم کنند و به شما فرصت بدهند راحت‌تر حرکت کنید. البته اگر بیماری خاص یا حساسیت دارویی دارید، قبل از مصرف با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
حفظ راستای بدن
نشستن یا ایستادن با حالت صحیح فشار روی کمر را کاهش می‌دهد. هنگام نشستن یک بالش کوچک پشت گودی کمر بگذارید، پاها را روی زمین صاف قرار دهید و از قوز کردن بپرهیزید. هنگام بلند کردن اجسام هم به جای خم شدن از کمر، زانوها را خم کنید.
درمان‌های اصلی و بلندمدت
درمان‌های اصلی و بلندمدت سیاتیک بیشتر با هدف رفع علت زمینه‌ای و پیشگیری از عود دوباره درد پیگیری می‌شوند. برخلاف اقدامات خانگی که بیشتر نقش تسکین موقت دارند، این روش‌ها (شامل دارو، کمربند،ورزش، آمپول) بر بازگرداندن عملکرد طبیعی ستون فقرات و تقویت عضلات تمرکز می‌کنند و به فرد کمک می‌کنند در بلندمدت زندگی بدون درد یا با درد قابل‌مدیریت داشته باشد.
مطالعه بیشتر: ماساژ سیاتیک؛ تکنیک‌ها و فواید
دارو برای درد سیاتیک
تجویز دارو اولین قدم در درمان سیاتیک است، اما باید دانست که این داروها بیشتر نقش کنترل‌کننده دارند تا درمان قطعی. پزشک زمانی سراغ تجویز دارو می‌رود که درد به‌قدری شدید باشد که فرد در انجام کارهای روزمره ناتوان شود یا در مراحل ابتدایی بیماری که التهاب تازه شروع شده است. در این مرحله معمولا قرص مسکن برای درد سیاتیک (ایبوبروفن، دیکلوفناک، ناپروکسن) یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی تجویز می‌شوند.
در صورت وجود اسپاسم شدید، شل‌کننده‌های عضلانی هم اضافه می‌شوند و اگر درد ماهیت عصبی و ماندگار داشته باشد، گاهی از داروهای مخصوص دردهای عصبی کمک گرفته می‌شود.
نکته مهم این است که دارو برای سیاتیک به‌تنهایی کافی نیست؛ مصرف دارو بیشتر به بیمار فرصت می‌دهد تا بتواند حرکت کند و وارد برنامه‌های درمانی دیگر مثل فیزیوتراپی یا ورزش شود.
کمربند برای درد سیاتیک
کمربند طبی (به ویژه کمربند پلاتینر) هم یکی از ابزارهای کمکی در مدیریت درد سیاتیک است که با کاهش فشار روی ستون فقرات، عضلات اطراف کمر را در وضعیت پایدار نگه دارد و شدت درد هنگام راه رفتن یا نشستن را کاهش می‌دهد.
البته باید توجه داشت که کمربند طبی برای سیاتیک درمان قطعی نیست و استفاده طولانی‌مدت بدون نظر پزشک ممکن است باعث ضعف عضلات شود. به همین دلیل پزشکان معمولا آن را در کنار درمان‌های اصلی مثل دارو و فیزیوتراپی توصیه می‌کنند، نه به‌عنوان جایگزین آن.
یکی از کمربندهای طبی که از فناوری‌های روز (از جمله اولتراسوند، مادون‌قرمز و کلاک پالس) استفاده می‌کند، کمربند پلاتینر است. خرید کمربند پلاتینر و استفاده از آن به ویژه زمانی که درد سیاتیک شروع می‌شود می‌تواند با بهبود گردش خون به کاهش التهاب عصب، تسکین کمردرد عضلانی، و به طور کلی افزایش توان فعالیت فرد کمک کند.
البته استفاده از کمربندهای طبی باید با مشورت پزشک و در بازه‌های زمانی کوتاه (۴۵ تا ۶۰ دقیقه) و نه بیشتر صورت بگیرد.
ورزش برای درد سیاتیک
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش و کنترل درد سیاتیک که حتما باید با تجویز پزشک و زیرنظر فیزیوتراپیست انجام شود، انجام تمرینات ورزشی ساده و سبک است. وقتی عضلات کمر، شکم و باسن تقویت شوند، فشار کمتری روی عصب سیاتیک وارد می‌شود و علائم سریع‌تر فروکش می‌کند.
حرکات کششی ساده مثل کشیدن زانو به سمت قفسه سینه یا کشش عضله پیریفورمیس می‌توانند گرفتگی را باز کنند و التهاب اطراف عصب را کم کنند. در کنار این حرکات، تمرینات تقویتی ملایم برای عضلات مرکزی بدن به ستون فقرات ثبات بیشتری می‌دهد.
البته ورزش برای سیاتیک باید آرام، کنترل‌شده و ایجاد فشار زیاد انجام شود؛ در غیر این صورت می‌تواند علائم را بدتر کند.
آمپول برای درد سیاتیک
تزریق یا آمپول برای درد سیاتیک زمانی تجویز می‌شود که دارودرمانی و حتی فیزیوتراپی نتوانسته باشد به کنترل درد سیاتیک کمک کند، یا درد چنان شدید است که فرد حتی نمی‌تواند تمرینات ورزشی یا فیزیوتراپی را پیگیری کند. در این شرایط، پزشک آمپول‌هایی مانند کورتون یا داروهای بی‌حس‌کننده را مستقیما در اطراف عصب یا فضای اپیدورال ستون فقرات تزریق می‌کند.
اثر آمپول معمولا موقتی است و بسته به شرایط بیمار ممکن است از چند هفته تا چند ماه باقی بماند.
آیا درد سیاتیک خوب می‌شود؟
بله، در بیشتر موارد درد سیاتیک قابل درمان و کنترل است. سیاتیک معمولا به دلیل فشار روی عصب سیاتیک ایجاد می‌شود و وقتی علت فشار برطرف شود، درد هم کاهش پیدا می‌کند. بسیاری از افراد با درمان‌های ساده مثل داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، ورزش‌های کششی و کمی تغییر در سبک زندگی، طی چند هفته تا چند ماه بهبود پیدا می‌کنند.
البته نتیجه درمان سیاتیک در همه بیماران بکسان نیست؛ اگر علت سیاتیک جدی باشد ـ مثل بیرون‌زدگی شدید دیسک یا تنگی شدید کانال نخاعی ـ ممکن است درد طولانی‌تر شود یا دوباره عود کند. در این شرایط درمان‌های پیشرفته‌تر مثل تزریق یا حتی جراحی لازم می‌شود. اما به طور کلی، بیشتر بیماران با پیگیری درمان‌های محافظه‌کارانه می‌توانند به زندگی روزمره خود برگردند.
سوالات متداول
درد سیاتیک که به پهلو می‌زند نشانه چیست؟
این حالت معمولا به دلیل فشار عصب سیاتیک یا دیسک کمر است که درد علاوه بر پشت پا به پهلو هم منتشر می‌شود.
وقتی درد سیاتیک داریم چگونه بخوابیم؟
بهترین حالت خوابیدن برای سیاتیک به پهلو و با قرار دادن بالش بین زانوها یا خوابیدن به پشت با بالش زیر زانوهاست تا فشار روی عصب سیاتیک کمتر شود.
درمان درد سیاتیک در طب سنتی چیست؟
ماساژ با روغن‌های گیاهی مثل روغن سیاه‌دانه یا زیتون و استفاده از گرمادرمانی در طب سنتی توصیه می‌شود، اما باید همراه با درمان پزشکی باشد.
آیا درد سیاتیک عصبی است؟
بله، درد سیاتیک ناشی از فشار یا التهاب عصب سیاتیک است و یک نوع درد عصبی محسوب می‌شود.
علت درد سیاتیک قبل از پریود چیست؟
تغییرات هورمونی و احتباس مایعات قبل از قاعدگی می‌تواند باعث التهاب و فشار بیشتر روی عصب سیاتیک شود.
درد سیاتیک پای راست چگونه درمان می‌شود؟
با استراحت نسبی، فیزیوتراپی، داروهای ضدالتهاب و در موارد شدید تزریق یا جراحی درمان می‌شود.
چه روغنی برای درد سیاتیک خوب است؟
روغن سیاه‌دانه، روغن زیتون و روغن بادام برای ماساژ ناحیه کمر و پا به کاهش درد کمک می‌کنند.
آیا درد سیاتیک با فیزیوتراپی درمان می‌شود؟
بله، فیزیوتراپی با تمرینات کششی و تقویتی یکی از مؤثرترین روش‌های درمان و کنترل درد سیاتیک است.
برای درد سیاتیک به چه دکتری مراجعه کنیم؟
باید به متخصص مغز و اعصاب یا ارتوپد مراجعه کنید تا علت دقیق بررسی شود.
برای درد سیاتیک کمپرس سرد خوب است یا گرم؟
در روزهای اول کمپرس سرد التهاب را کم می‌کند، اما پس از چند روز کمپرس گرم برای کاهش اسپاسم عضلات مفیدتر است.
درد سیاتیک در بارداری خطرناک است؟
معمولا خطر جدی برای جنین ندارد اما باعث ناراحتی مادر می‌شود و باید با ورزش‌های ملایم و زیر نظر پزشک کنترل شود.