راشیتیسم یک اختلال اسکلتی است که به دلیل کمبود ویتامین D، کلسیم یا فسفات ایجاد می شود. این مواد مغذی برای رشد استخوان های قوی و سالم مهم هستند. این بیماری بیشتر کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد. به گونه ای که  استخوان های کودکان مبتلا به نرمی استخوان خیلی زود خم می شوند و بسیار شکننده هستند. این اختلال معمولاً در کودکانی اتفاق می‌افتد که ویتامین D کافی دریافت نمی‌کنند یا به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار نگیرند. همچنین اگر منبع اصلی ویتامین D، یا ویتامین D کافی در رژیم غذایی خود دریافت نکنند دچار این عارضه خواهند شد. در این مقاله از شفاکاران  این اختلال را به طور کامل شرح خواهیم داد.

علت اصلی نرمی استخوان یا راشیتیسم

ویتامین D به بدن شما کمک می کند تا کلسیم و فسفات را از روده های شما جذب کند. شما می توانید ویتامین D را از محصولات غذایی مختلف از جمله شیر، تخم مرغ و ماهی دریافت کنید. بدن شما همچنین وقتی در معرض نور خورشید قرار می گیرید ویتامین تولید می کند. کمبود ویتامین D حفظ سطوح کافی کلسیم و فسفات را برای بدن دشوار می کند. هنگامی که این اتفاق می افتد، بدن شما هورمون هایی تولید می‌کند که باعث می شود کلسیم و فسفات از استخوان‌های شما آزاد شود. وقتی استخوان های شما فاقد این مواد معدنی باشند، ضعیف و نرم می شوند به طور کلی می توان علت  نرمی استخوان را در این موارد خلاصه کرد:

راشیتیسم تغذیه ای

نرمی استخوان معمولاً به دلیل مصرف نکردن ویتامین D کافی است که بدن شما از آن برای جذب کلسیم استفاده می کند. برخی از علل این کمبود عبارتند از:

• قرار گرفتن ناکافی در معرض نور خورشید (که به بدن شما کمک می کند ویتامین D خود را بسازد).
• کمبود ویتامین D در رژیم غذایی کودک شما این می تواند با رژیم های گیاهخواری/وگان، عدم تحمل لاکتوز یا شرایطی که میزان جذب ویتامین D را در بدن فرزندتان محدود می کند اتفاق بیفتد (مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک، فیبروز کیستیک یا کولیت اولسراتیو).
• رژیم غذایی بسیار کم کلسیم

بیشتر بدانید: حرکات اصلاحی پای پرانتزی

راشیتیسم ارثی

چندین بیماری ژنتیکی در نحوه جذب ویتامین D توسط بدن کودک شما اختلال ایجاد می کند. سایر شرایط ژنتیکی بر نحوه مدیریت بدن شما با فسفر تأثیر می گذارد و همچنین باعث ایجاد راشیتیسم می شود. این نوع اختلالات نادر هستند اما ممکن است در همان ابتدای کودکی تشخیص داده شوند. به این ترتیب درمان این اختلال به خوبی صورت خواهد گرفت.

علائم راشیتیسم در کودکی

نوزادان خردسال مبتلا به راشیتیسم می توانند بداخلاق باشند و جمجمه نرمی داشته باشند. نوزادان و کودکان نوپا ممکن است رشد نکنند، راه نروند یا به خوبی رشد نکنند. کودکان بزرگتر ممکن است درد استخوان و پاهای خمیده داشته باشند یا مچ و زانوهایشان بازتر شود. تصویر صفحه بعد برخی از علائم راشیتیسم را نشان می دهد. علائم راشیتیسم می تواند شامل موارد زیر باشد:

• درد استخوان
• ضعف عضلانی
• خستگی
• تعریق بیش از حد
• تحریک پذیری
• تاخیر در رشد
• مشکلات دندانی
• ناهنجاری های اسکلتی، مانند پاهای پرانتزی یا ضربدری

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستند؟

عوامل خطر راشیتیسم شامل موارد زیر است:

سن

راشیتیسم در کودکان بین ۶ تا ۳۶ ماهه شایع تر است. در این دوره زمانی، کودکان معمولاً رشد سریعی را تجربه می کنند. این زمانی است که بدن آنها به بیشترین کلسیم و فسفات برای تقویت و رشد استخوان های خود نیاز دارد. به طور کلی نرمی استخوان این گروه های سنی را درگیر خواهد کرد:

رژیم غذایی

اگر رژیم گیاهخواری بدون ماهی، تخم مرغ یا شیر مصرف کنید، در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستید. همچنین اگر در هضم شیر مشکل دارید یا به قند شیر (لاکتوز) حساسیت دارید، در معرض خطر بیشتری هستید. نوزادانی که فقط با شیر مادر تغذیه می شوند ممکن است دچار کمبود ویتامین D شوند. شیر مادر حاوی ویتامین D کافی برای جلوگیری از راشیتیسم نیست.

رنگ پوست

کودکان آفریقایی، جزیره‌ای اقیانوس آرام و خاور میانه در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستند؛ زیرا پوست تیره دارند. پوست تیره به اندازه پوست روشن تر به نور خورشید واکنش نشان نمی دهد، بنابراین ویتامین D کمتری تولید می کند و همین سبب می شود تا انفعالات لازم برای پیشگیری راشیتیسم متوقف شود.

موقعیت جغرافیایی

بدن ما وقتی در معرض نور خورشید قرار می گیرد ویتامین D بیشتری تولید می کند، بنابراین اگر در منطقه ای با نور خورشید کم زندگی می کنید بیشتر در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستید. همچنین اگر در ساعات روشنایی روز در خانه کار کنید، در معرض خطر بیشتری قرار دارید.

ژن ها

یکی از اشکال راشیتیسم می تواند ارثی باشد. این بدان معنی است که این اختلال از طریق ژن های شما منتقل می شود. این نوع راشیتیسم که راشیتیسم ارثی نامیده می شود، از جذب فسفات توسط کلیه ها جلوگیری می کند.

تفاوت راشیتیسم و استئومالاسی

هر دو بیماری به دلیل نرمی و ضعف استخوان‌ها ایجاد می‌شوند، اما تفاوت اصلی آن‌ها در سن بروز و علائم بالینی است:

 راشیتیسم (Rickets)

• سن بروز: فقط در کودکان دیده می‌شود، چون استخوان‌ها هنوز در حال رشد هستند.

• علت اصلی: کمبود ویتامین D، کلسیم یا فسفات در دوران کودکی.

• علائم بارز:

  • تغییر شکل استخوان‌ها مانند پای پرانتزی یا پای ضربدری

  • برجسته شدن مچ دست یا قفسه سینه (به‌ویژه در کودکان کوچک)

  • تأخیر در رشد و دندان‌درآوردن

• نتیجه: چون صفحات رشد فعال هستند، کمبود مواد معدنی باعث تغییر شکل استخوان‌های در حال رشد می‌شود.

 استئومالاسی (Osteomalacia)

• سن بروز: فقط در بزرگسالان دیده می‌شود، زیرا صفحات رشد استخوان بسته شده‌اند.

• علت اصلی: اغلب به دلیل کمبود ویتامین D یا بیماری‌های مزمن کلیوی و گوارشی که باعث اختلال در جذب مواد معدنی می‌شوند.

• علائم بارز:

  • درد مبهم استخوانی به‌ویژه در لگن و کمر

  • ضعف عضلانی

  • شکستگی‌های ریز و ترک‌های استخوانی (استرس فرکچر)

• نتیجه: در بزرگسالان تغییر شکل واضح استخوان مثل کودکان دیده نمی‌شود، اما استخوان‌ها شکننده و مستعد شکستگی می‌شوند.

تفاوت راشیتیسم و پای پرانتزی

گاهی اوقات پای پرانتزی (Genu Varum) به‌عنوان یکی از علائم راشیتیسم شناخته می‌شود، اما همیشه ناشی از این بیماری نیست.

 پای پرانتزی

• تعریف: زانوها هنگام ایستادن و چسباندن قوزک‌ها به هم، از یکدیگر فاصله می‌گیرند.

• علل شایع:

  • طبیعی در کودکان زیر ۲ سال (به‌تدریج اصلاح می‌شود)

  • بیماری بلانت (Blount’s disease)

  • مشکلات ژنتیکی یا ساختاری استخوان‌ها

  • صدمات یا عفونت‌های استخوانی

 تفاوت با راشیتیسم

• در راشیتیسم، پای پرانتزی به دلیل ضعف و نرمی استخوان‌های در حال رشد ایجاد می‌شود و معمولاً همراه با سایر علائم مثل تأخیر رشد، درد استخوانی، برجستگی‌های استخوانی و ضعف عمومی است.

• در پای پرانتزی ساده یا فیزیولوژیک (در کودکان سالم)، معمولاً علامت دیگری وجود ندارد و با رشد کودک خودبه‌خود اصلاح می‌شود.

• بنابراین همه موارد پای پرانتزی را نمی‌توان راشیتیسم دانست؛ پزشک با معاینه، آزمایش خون و تصویربرداری علت اصلی را مشخص می‌کند.

 جمع‌بندی:

• راشیتیسم = در کودکان + تغییر شکل استخوان + کمبود ویتامین D/کلسیم.

• استئومالاسی = در بزرگسالان + درد استخوانی و شکستگی‌های ریز + بدون تغییر شکل واضح.

• پای پرانتزی = یک علامت است، نه یک بیماری مستقل؛ می‌تواند ناشی از راشیتیسم یا علل دیگر باشد.

بیشتر بخوانید: علت زانو درد در چهل سالگی

تشخیص نرمی استخوان

تشخیص به‌موقع نرمی استخوان برای جلوگیری از عوارض دائمی و اصلاح مشکلات اسکلتی اهمیت زیادی دارد. پزشک برای رسیدن به تشخیص دقیق، از ترکیبی از معاینه فیزیکی، آزمایش‌های خون و تصویربرداری استفاده می‌کند.

۱. معاینه فیزیکی

پزشک در ابتدا با بررسی وضعیت بالینی کودک یا بیمار می‌تواند نشانه‌های نرمی استخوان را تشخیص دهد.

• بررسی حساسیت یا درد در استخوان‌ها با فشار ملایم

• مشاهده‌ی تغییر شکل استخوان‌ها مانند پای پرانتزی یا انحنای غیرطبیعی ستون فقرات

• بررسی علائم دیگر مانند ضعف عضلانی، کندی رشد یا مشکلات دندانی

۲. آزمایش‌های تشخیصی

 آزمایش خون

• اندازه‌گیری سطح کلسیم، فسفات و ویتامین D

• بررسی سطح هورمون پاراتیروئید (PTH) که می‌تواند در نرمی استخوان بالا باشد

• این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند علت زمینه‌ای بیماری (کمبود ویتامین D یا کلسیم یا اختلال متابولیک) مشخص شود.

 تصویربرداری با اشعه ایکس (X-ray)

• اشعه ایکس از استخوان‌ها می‌تواند ناهنجاری‌های استخوانی مثل نازک شدن استخوان، تغییر شکل و یا خطوط شکستگی‌های ریز را نشان دهد.

• این روش به‌خصوص در کودکان، یکی از ابزارهای اصلی برای تأیید تشخیص راشیتیسم است.

 بیوپسی استخوان (در موارد نادر)

• در شرایطی که نتایج آزمایش‌های خون و تصویربرداری کافی نباشد، پزشک ممکن است بیوپسی استخوان انجام دهد.

• در این روش، بخش کوچکی از استخوان برداشته و برای تجزیه و تحلیل دقیق به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

• این تست معمولاً برای افتراق بین راشیتیسم و سایر بیماری‌های استخوانی استفاده می‌شود.

۳. تشخیص افتراقی

پزشک باید نرمی استخوان را از بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، بیماری‌های متابولیک استخوان و مشکلات ژنتیکی افتراق دهد. ترکیب معاینه فیزیکی و آزمایش‌های تکمیلی به این افتراق کمک می‌کند.

 در نهایت، تشخیص نرمی استخوان بر اساس بررسی کامل وضعیت بالینی + نتایج آزمایشگاهی و تصویربرداری انجام می‌شود و تنها با تکیه بر علائم ظاهری نمی‌توان به نتیجه قطعی رسید.

بیشتر بخوانید: درمان پوکی استخوان با تغدیه

پیشگیری از نرمی استخوان در کودک

بهترین راه برای پیشگیری از راشیتیسم این است که رژیم غذایی حاوی مقادیر کافی کلسیم، فسفر و ویتامین D داشته باشید. افراد مبتلا به اختلالات کلیوی باید سطح کلسیم و فسفات خود را به طور منظم توسط پزشک کنترل کنند.

همچنین با قرار گرفتن در معرض آفتاب متوسط می توان از راشیتیسم پیشگیری کرد. به گفته سرویس بهداشت ملی انگلیس (NHS)، برای جلوگیری از راشیتیسم، فقط باید چند بار در هفته در طول ماه های بهار و تابستان دست و صورت خود را در معرض نور خورشید قرار دهید.

بیشتر بزرگسالان به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار می گیرند. توجه به این نکته مهم است که نور خورشید بیش از حد می تواند به پوست شما آسیب برساند و برای جلوگیری از سوختگی و آسیب پوست باید از کرم ضد آفتاب استفاده کرد. گاهی اوقات، استفاده از کرم ضد آفتاب می تواند از تولید ویتامین D پوست شما جلوگیری کند، بنابراین خوردن غذاهای حاوی ویتامین D یا مصرف مکمل های ویتامین D مفید است. این اقدامات پیشگیرانه می تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به راشیتیسم را کاهش دهد.

درمان نرمی استخوان

درمان نرمی استخوان یا راشیتیسم بسته به علت زمینه‌ای، شدت بیماری و سن بیمار متفاوت است. هدف اصلی درمان، جبران کمبود مواد معدنی و ویتامین‌ها، اصلاح تغییرات اسکلتی و پیشگیری از آسیب‌های طولانی‌مدت است.

۱. درمان دارویی راشیتیسم

🔹 مکمل‌های ویتامین D

• اصلی‌ترین درمان برای کودکان مبتلا به راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D، مصرف مکمل‌های ویتامین D است.

• دوز مصرفی باید تحت نظر پزشک باشد، زیرا مصرف بیش از حد می‌تواند منجر به مسمومیت ویتامین D و آسیب به کلیه‌ها شود.

🔹 مکمل‌های کلسیم

• در مواردی که کمبود کلسیم عامل اصلی بیماری باشد، مکمل‌های کلسیم تجویز می‌شود.

• این مکمل‌ها معمولاً همراه با ویتامین D مصرف می‌شوند تا جذب کلسیم در بدن بهتر انجام شود.

🔹 فسفات

• در راشیتیسم ارثی (مانند هیپوفسفاتمی وابسته به X) درمان شامل مصرف مکمل‌های فسفات خوراکی و نوع خاصی از ویتامین D (مانند کالسیتریول یا آلفاکلسیفرول) است.

🔹 داروهای جدید

• در موارد خاص، داروهای هورمونی یا بیولوژیک مانند بروسوماب (Burosumab) برای هیپوفسفاتمی ارثی به‌کار می‌رود.

• این دارو به تنظیم سطح فسفات خون و کاهش علائم کمک می‌کند.

۲. درمان خانگی و تغییر سبک زندگی

🔹 نور خورشید

• قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید (۱۰ تا ۳۰ دقیقه، چند بار در هفته) می‌تواند سطح ویتامین D را در بدن افزایش دهد.

• میزان نور مورد نیاز بسته به رنگ پوست، شرایط جغرافیایی و فصل متفاوت است.

🔹 تغذیه مناسب

• مصرف غذاهای سرشار از ویتامین D و کلسیم:

  • ماهی‌های چرب (ماهی سالمون، ساردین)

  • جگر گاو یا مرغ

  • لبنیات غنی‌شده با ویتامین D و کلسیم

  • تخم مرغ (به‌ویژه زرده)

• مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه برای تأمین سایر مواد معدنی مورد نیاز بدن.

🔹 مکمل‌های خانگی

• در برخی موارد، مصرف روغن ماهی یا مکمل‌های گیاهی حاوی ویتامین D می‌تواند به‌عنوان روش کمکی مؤثر باشد.

۳. درمان ارتوپدی و جراحی

در مواردی که تغییر شکل استخوان‌ها شدید باشد و با درمان دارویی اصلاح نشود، نیاز به درمان‌های ارتوپدی و جراحی وجود دارد:

🔹 بریس (ارتز)

• در کودکان در حال رشد، استفاده از بریس یا ارتزهای مخصوص به صاف شدن استخوان‌ها و اصلاح تدریجی تغییر شکل کمک می‌کند.

🔹 جراحی اصلاحی

• در موارد پیشرفته و شدید، ممکن است جراحی لازم باشد.

• استئوتومی اصلاحی یکی از روش‌های جراحی است که در آن استخوان‌های تغییر شکل یافته برش داده شده و در موقعیت صحیح قرار داده می‌شوند.

• هدف جراحی، بهبود عملکرد حرکتی، کاهش درد و اصلاح تغییر شکل ظاهری است.

۴. پیگیری و مراقبت طولانی‌مدت

• بیماران مبتلا به نرمی استخوان باید به‌طور مرتب توسط پزشک پیگیری شوند تا سطح ویتامین D، کلسیم و فسفات در خون کنترل شود.

• در کودکان، بررسی رشد و تکامل استخوان‌ها با عکس‌برداری دوره‌ای اهمیت زیادی دارد.

• در بزرگسالان، پیشگیری از پوکی استخوان و شکستگی‌های استخوانی نیز باید مدنظر قرار گیرد.

ترکیبی از مکمل‌های دارویی (ویتامین D، کلسیم، فسفات)، اصلاح سبک زندگی (نور خورشید و تغذیه مناسب) و در صورت نیاز درمان ارتوپدی یا جراحی اصلاحی، بهترین راه برای درمان و پیشگیری از عوارض نرمی استخوان است.

همچنین بخوانید: زانوبند زاپیامکس

پرسش‌های پرتکرار در زمینه راشیتیسم

راشیتیسم چگونه درمان می‌شود؟

درمان راشیتیسم به علت آن بستگی دارد. در بیشتر موارد، راشیتیسم با مصرف مکمل‌های ویتامین D، کلسیم و فسفات درمان می‌شود. در برخی موارد، ممکن است نیاز به جراحی برای اصلاح ناهنجاری‌های استخوانی باشد.

چگونه می توانم فرزندم را از ابتلا به راشیتیسم تغذیه ای دور نگه دارم؟

مطمئن شوید که کودک شما ویتامین D و کلسیم کافی دریافت می کند. پزشک به شما خواهد گفت که آیا فرزندتان به ویتامین D یا کلسیم اضافی نیاز دارد یا خیر. اگر نوزاد خردسالی دارید که تنها غذای او شیر مادر است، پزشک ممکن است دارویی حاوی ویتامین D تجویز کند. اگر کودک شما بیش از ۱۶ اونس شیر خشک در روز دریافت کند، به ویتامین D اضافی نیاز دارد.

آیا راشیتیسم خطرناک است؟

در حالی که راشیتیسم یک بیماری قابل درمان و اغلب قابل درمان است، درمان آن در اسرع وقت بسیار مهم است. در صورت عدم درمان، موارد خفیف تر راشیتیسم می تواند منجر به استخوانی طولانی مدت شود