خشکی مفصل زانو از مشکلات شایعی است که می‌تواند هم در سنین جوانی و هم در سال‌های میانسالی و سالمندی بروز کند و حرکت طبیعی مفصل را تحت تأثیر قرار دهد. خشکی زانو اگر به طور طولانی‌مدت و با علائم دیگر همراه باشد می‌تواند به علت فرسایش غضروف (آرتروز)، التهاب یا حتی آسیب‌های پنهان در ساختار زانو باشد.
در ادامه با علل خشکی مفصل زانو، و راهکارهای خانگی و تخصصی برای درمان آن آشنا می‌شویم.
منظور از خشکی مفصل زانو چیست؟
خشکی مفصل زانو به حالتی گفته می‌شود که در آن زانو توانایی حرکت آزاد و روان خود را از دست می‌دهد و خم‌کردن یا صاف‌کردن آن دشوارتر از حالت طبیعی است؛ در چنین شرایطی فرد حس می‌کند مفصل «قفل شده» یا مقاومت غیرعادی در برابر حرکت دارد. این مشکل می‌تواند موقتی باشد و تنها پس از یک دوره بی‌تحرکی، مانند خواب شبانه یا نشستن طولانی بروز کند، یا اینکه به دلیل بیماری‌های مفصلی و آسیب‌های ساختاری به‌صورت مداوم باقی بماند.
خشکی زانو معمولاً تنها علامت نیست و با نشانه‌های دیگری همراه می‌شود. درد مبهم یا تیرکشنده، ورم خفیف یا قابل مشاهده، صدای تق‌تق یا ساییده شدن مفصل هنگام حرکت، و احساس ضعف در اطراف زانو از علائم شایع آن هستند. در برخی موارد، خشکی بیشتر در ساعات اولیه روز یا پس از استراحت طولانی حس می‌شود و با شروع حرکت به‌تدریج کمتر می‌گردد؛ اما اگر ناشی از آسیب یا بیماری مزمن باشد، می‌تواند در تمام طول روز ادامه پیدا کند و محدودیت قابل توجهی در فعالیت‌های روزمره ایجاد کند.
مطالعه بیشتر: درمان زانو درد
چرا دچار خشکی زانو می‌شویم؟
خشکی مفصل زانو یا آنچه به صورت عمومی به آن خشکی زانو گفته می‌شود، علل متفاوتی می‌تواند داشته باشد اما معمولا به دلیل آسیبی که قبلا بخش‌هایی از ساختار زانو (غضروف، رباط‌ها یا مفصل) دیده است، ایجاد می‌شود.
آرتروز زانو
آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات مفصلی است و به‌ویژه در سنین بالاتر دیده می‌شود. در این بیماری، غضروفی که سطح مفصل را می‌پوشاند به‌تدریج نازک و ساییده می‌شود. در نتیجه حرکت استخوان‌ها روی هم روان نیست و فرد احساس خشکی در زانو پیدا می‌کند. خشکی مفصل زانو بیشتر صبح‌ها یا بعد از نشستن طولانی‌مدت بروز می‌کند و معمولاً همراه با علائمی مانند درد، ورم خفیف یا صدا دادن زانو است.
شدت خشکی مفصل زانو به علت آرتروز، معمولا در مراحل میانی آرتروز (گرید ۲ و ۳) بیشتر دیده می‌شود؛ یعنی زمانی که غضروف آسیب جدی دیده اما تخریب به صورت کامل رخ نداده است.
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به مفاصل حمله می‌کند و باعث التهاب، درد و خشکی می‌شود. خشکی ناشی از این بیماری معمولاً صبح‌ها بعد از بیدار شدن یا بعد از بی‌تحرکی طولانی شدیدتر است و ممکن است بیش از نیم‌ساعت طول بکشد تا بهبود پیدا کند.
برخلاف آرتروز که بیشتر در سنین بالاتر دیده می‌شود، آرتریت روماتوئید می‌تواند در سنین جوانی و میانسالی هم بروز کند و معمولاً هر دو زانو یا چند مفصل به‌طور همزمان درگیر می‌شوند. اگر کنترل نشود، التهاب مزمن به تدریج به بافت غضروف و استخوان آسیب می‌زند و علاوه بر خشکی، تغییر شکل مفصل هم ایجاد می‌کند.
نقرس و شبه‌نقرس
خشکی مفصل در نقرس و شبه‌نقرس معمولاً نتیجه‌ی التهاب شدید و ناگهانی در مفصل زانو است. وقتی کریستال‌های اسید اوریک یا کلسیم پیروفسفات در فضای مفصلی رسوب می‌کنند، واکنش التهابی شدیدی ایجاد می‌شود که باعث ورم، درد شدید و محدودیت حرکت می‌شود.
در این شرایط فرد احساس می‌کند زانو قفل شده یا نمی‌تواند آن را به راحتی خم و راست کند. برخلاف آرتروز که خشکی بیشتر به مرور و به شکل تدریجی بروز می‌کند، خشکی ناشی از نقرس و شبه‌نقرس معمولاً حاد و همراه با درد شدید است و تا زمان فروکش‌کردن التهاب ادامه دارد.
آسیب‌های زانو
آسیب‌های زانو مثل پارگی رباط‌ها، پارگی مینیسک یا شکستگی استخوان‌های اطراف مفصل، هم می‌توانند باعث التهاب و در نتیجه خشکی زانو شوند. این التهاب باعث افزایش مایع مفصلی یا خونریزی داخل مفصل می‌شود و در نتیجه حرکت زانو محدود و با احساس خشکی همراه می‌شود. از طرف دیگر، بدن برای محافظت از مفصل آسیب‌دیده، واکنش دفاعی نشان می‌دهد و عضلات اطراف زانو را به حالت انقباض درمی‌آورد. این واکنش هم باعث می‌شود مفصل کمتر حرکت کند و خشکی بیشتر احساس شود.
عامل دیگری که خشکی زانو بعد از آسیب را تشدید می‌کند، بی‌حرکتی طولانی‌مدت است. در بسیاری از شکستگی‌ها یا جراحی‌های زانو، نیاز به گچ یا بریس وجود دارد و همین بی‌تحرکی، زمینه‌ساز چسبندگی بافت‌های اطراف مفصل و ضعف شدید عضلات می‌شود. به همین دلیل حتی پس از بهبود نسبی آسیب، فرد ممکن است همچنان با خشکی زانو مواجه باشد و برای بازیابی دامنه حرکت به فیزیوتراپی و تمرینات توان‌بخشی نیاز پیدا کند.
مطالعه بیشتر: دررفتگی کشکک زانو چیست؟
عوارض بعد از جراحی زانو
خشکی زانو بعد از جراحی‌های تعویض مفصل یا بازسازی رباط صلیبی، یکی از عوارض شایع است. این خشکی معمولاً به دلیل چند عامل به وجود می‌آید: اول اینکه جراحی خود باعث التهاب و تورم در بافت‌های اطراف مفصل می‌شود. تورم فضای داخل مفصل را تنگ‌تر می‌کند و حرکت طبیعی زانو را محدود می‌کند.
دوم اینکه بدن پس از جراحی تمایل دارد برای محافظت از ناحیه عمل شده، بافت‌های فیبروزی (بافت اسکار) تولید کند. این بافت‌های اسکار می‌توانند به‌صورت چسبندگی در اطراف مفصل یا تاندون‌ها شکل بگیرند و انعطاف مفصل را کاهش دهند.
عامل مهم دیگر، بی‌حرکتی نسبی بعد از عمل است. بسیاری از بیماران در روزها و هفته‌های اول پس از جراحی از حرکت دادن کامل زانو اجتناب می‌کنند یا به دلیل درد قادر به انجام آن نیستند. این کم‌تحرکی باعث سفت شدن کپسول مفصلی و کوتاه شدن عضلات اطراف زانو می‌شود. در نتیجه بیمار حتی پس از کاهش درد، همچنان احساس خشکی و محدودیت حرکت دارد و برای بازگشت به دامنه حرکتی طبیعی نیازمند فیزیوتراپی و تمرینات توان‌بخشی منظم خواهد بود.
مطالعه بیشتر: بهترین زانوبند بعد از جراحی زانو
برای خشکی مفصل زانو چه باید کرد؟
خشکی مفصل زانو یک علامت است، نه یک بیماری مستقل؛ بنابراین بهبود یا درمان آن کاملاً به علت زمینه‌ای بستگی دارد. اگر خشکی ناشی از علل ساده‌ای مثل بی‌تحرکی طولانی، اضافه وزن یا ضعف عضلات باشد، با تغییر سبک زندگی، ورزش منظم و درمان‌های خانگی معمولاً به‌خوبی کنترل یا حتی رفع می‌شود. اما در بیماری‌های مزمن مثل آرتروز یا آرتریت روماتوئید، خشکی مفصل معمولاً دائمی‌تر است و فقط می‌توان شدت آن را کاهش داد، نه اینکه کاملاً از بین برود.
درمان خانگی خشکی مفصل زانو
درمان خانگی برای خشکی مفصل زانو زمانی بیشترین اثر را دارد که علت آن مسائل ساده‌ای مثل بی‌تحرکی طولانی، فشار زیاد در فعالیت‌های روزمره یا اضافه‌وزن باشد. در این شرایط، اقداماتی مانند ورزش‌های کششی، کمپرس گرم، ماساژ با روغن‌های گیاهی و استفاده از پمادهای ضدالتهاب می‌توانند تا حد زیادی خشکی را کاهش دهند و حرکت مفصل را آسان‌تر کنند.
بهترین قرص برای خشکی زانو
خشکی مفصل زانو معمولاً به علل مختلفی ایجاد می‌شود و به همین دلیل یک قرص واحد به عنوان «بهترین قرص» وجود ندارد. اما تحقیقات نشان داده‌اند که برخی داروها و مکمل‌ها می‌توانند به کاهش التهاب، تقویت غضروف و بهبود حرکت مفصل کمک کنند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن در کاهش درد و سفتی زانو مؤثرند و معمولاً در کوتاه‌مدت برای کنترل علائم استفاده می‌شوند.
در کنار آن‌ها، مکمل‌های غضروف‌ساز مانند گلوکوزامین و کندرویتین در برخی بیماران باعث کاهش خشکی و کند شدن روند پیشرفت آرتروز شده‌اند. همچنین ویتامین D و کلسیم در صورت وجود کمبود، نقش مهمی در بهبود عملکرد استخوان و مفصل دارند.
به طور خلاصه، انتخاب بهترین قرص کاملاً به علت زمینه‌ای خشکی بستگی دارد: برای التهاب و درد قرص‌های ضدالتهاب مؤثرترند، و برای حمایت طولانی‌مدت از مفصل مکمل‌های غضروف‌ساز و ویتامین‌ها اهمیت بیشتری دارند.
مطالعه بیشتر: بهترین قرص برای زانو درد
بهترین پماد برای خشکی زانو
پمادها زمانی برای خشکی مفصل زانو مفید هستند که خشکی ناشی از التهاب، ورم یا درد باشد؛ در این حالت با کاهش التهاب و بهبود گردش خون موضعی، حرکت مفصل روان‌تر می‌شود و احساس خشکی کمتر می‌شود. اثر آن‌ها معمولاً در خشکی خفیف تا متوسط و به‌ویژه در آرتروز زانو بیشتر دیده می‌شود. برای اثربخشی، معمولا نیاز است که بین ۳ تا ۶ هفته، از پماد برای خشکی مفصل زانو استفاده شود.
پمادهای مختلفی برای خشکی مفصل زانو پیشنهاد می‌شود اما براساس تحقیقات، دو پماد دیکلوفناک و پماد کتوپروفن از بهترین پمادها برای خشکی زانو هستند. این دو پماد جزو داروهای ضدالتهاب هستند و با کم کردن التهاب و ورم اطراف مفصل، به نرم‌تر شدن حرکت زانو کمک می‌کنند. دیکلوفناک بیشتر با کاهش مواد شیمیایی التهاب‌زا در بدن عمل می‌کند و کتوپروفن علاوه بر این، روی مسیرهای دیگری هم اثر دارد که باعث کاهش بهتر درد و خشکی می‌شود.
بهترین روغن برای خشکی زانو
باید توجه داشت که روغن‌ها خاصیت درمانی بالایی برای بهبود خشکی مفصل زانو ندارند، اما اگر پزشک توصیه کرده باشد که فرد زانوی خود را ماساژ دهد یا از روغن استفاده کند، سه روغن زیتون، کنجد و سیاه دانه از موثرترین‌ها هستند.
روغن زیتون به دلیل داشتن ترکیبات ضدالتهاب طبیعی (پلی‌فنول‌ها و اولئوکانتال) می‌تواند سفتی و التهاب را کاهش دهد. روغن سیاه‌دانه با اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی‌اش در برخی مطالعات باعث کاهش درد و خشکی مفصل شده است. علاوه بر بر این دو روغن، روغن کنجد هم به دلیل خاصیت گرمازایی ملایم و بهبود جریان خون موضعی در ماساژ مفصل‌های خشک مفید است.
مطالعه بیشتر: بهترین روغن برای زانو درد
بهترین زانوبند طبی برای خشکی زانو
استفاده از زانوبند طبی می‌تواند فشار روی مفصل را کاهش دهد و از این طریق تا حدی به بهبود خشکی و درد کمک کند، اما میزان اثربخشی آن به علت زمینه‌ای و شدت خشکی مفصل زانو بستگی دارد.
زانوبند زاپیامکس یکی از بهترین کمربندهای طبی برای خشکی زانو است. این زانوبند چون از سه فناوری اولتراسوند، مادون‌قرمز و کلاک پالس برای بهبود جریان خون کاهش التهاب زانو استفاده می‌کند، یکی از موثرترین زانوبندها برای بهبود خشکی مفصل زانو است.
مطالعه: بهترین زانوبند برای آرتروز زانو
درمان تخصصی خشکی مفصل زانو
اگر خشکی زانو ناشی از بیماری‌های مزمنی مانند آرتروز یا آرتریت روماتوئید باشد، درمان‌های خانگی تنها به‌عنوان مکمل عمل می‌کنند. برای جلوگیری از تشدید خشکی مفصل زانو باید حتما درمان‌های تخصصی برای هر کدام از علت‌های زمینه‌ای پیگیری شود.
بیشتر درمان‌های تخصصی خشکی مفصل زانو، با وجود تفاوت در علت‌های زمینه‌ای، شباهت زیادی به هم دارند و معمولاً به صورت مرحله‌ای پیش می‌روند. در گام نخست، داروهای ضدالتهاب (خوراکی یا موضعی) برای کاهش التهاب و سفتی به‌کار می‌روند. سپس فیزیوتراپی و تمرینات کششی و تقویتی نقش اصلی را در بازیابی دامنه حرکت ایفا می‌کنند و تقریباً برای همه علل خشکی مفصل زانو توصیه می‌شوند.
در مراحل بعدی، در صورت نیاز از تزریق داخل مفصل (مانند کورتون یا هیالورونیک اسید) برای کاهش خشکی و روان‌تر شدن مفصل استفاده می‌شود. اگر خشکی شدید و مقاوم باشد، ممکن است به روش‌های جراحی یا آزادسازی بافت‌های چسبنده نیاز باشد.
سوالات متداول
بهترین روغن برای خشکی زانو کدام است؟
یک روغن خاص به‌عنوان بهترین روغن وجود ندارد، اما روغن زیتون، کنجد و سیاه‌دانه به دلیل خاصیت ضدالتهاب و نرم‌کنندگی مفید هستند.
بهترین قرص برای خشکی مفصل زانو چیست؟
قرص واحدی به‌عنوان بهترین نیست؛ اما مکمل‌هایی مثل گلوکزامین، کندرویتین و ویتامین D بسته به علت خشکی می‌توانند موثر باشند.
خشکی زانو بعد از عمل رباط صلیبی نشانه چیست؟
این حالت اغلب به علت تشکیل بافت اسکار یا ضعف حرکتی بعد از عمل است و معمولاً با فیزیوتراپی بهتر می‌شود.
برای خشکی مفصل زانو چه باید کرد؟
تمرینات کششی، استفاده از دارو یا مکمل مناسب، کنترل وزن و فیزیوتراپی از اقدامات اصلی برای رفع خشکی هستند.
خشکی مفصل زانو نشانه چیست؟
این علامت می‌تواند نشانه آرتروز، التهاب مفصل یا آسیب قبلی در زانو باشد.
بهترین پماد برای خشکی زانو چیست؟
یک پماد خاص به‌عنوان بهترین پماد وجود ندارد اما دیکلوفناک، پیروکسیکام و کپسایسین معمولاً التهاب و خشکی را کاهش می‌دهند.
کدام درمان گیاهی برای خشکی مفصل زانو مفید است؟
زنجبیل، زردچوبه، روغن سیاه‌دانه و دمنوش گزنه می‌توانند به کاهش التهاب و خشکی کمک کنند.
علت خشکی زانو بعد از نشستن چیست؟
نشستن طولانی باعث کاهش جریان خون و خشکی مفصل می‌شود که معمولاً با حرکت و کشش بهبود پیدا می‌کند.
علت خشکی زانو در جوانان چیست؟
در جوانان، خشکی بیشتر ناشی از کم‌تحرکی، آسیب ورزشی یا ضعف عضلات اطراف زانو است.
علت خشکی زانو در صبح چیست؟
این مشکل معمولاً به دلیل التهاب مفصلی یا آرتروز اولیه است و بعد از کمی حرکت کاهش می‌یابد.
خشکی زانو بعد از تعویض مفصل نشانه چیست؟
معمولاً ناشی از سفتی اطراف پروتز و کاهش دامنه حرکتی است که نیاز به فیزیوتراپی دارد.
خشکی زانو بعد از عمل مینیسک چه علتی دارد؟
این حالت اغلب به دلیل التهاب پس از عمل یا ناتوانی در حرکت دادن کامل زانو ایجاد می‌شود.