دررفتگی زانو را چگونه می‌توان کنترل کرد؟ راهنمای گام‌به‌گام تا درمان کامل

دررفتگی زانو یک آسیب‌ مفصلی شدید است که در آن استخوان‌های ران و ساق از جای طبیعی خود خارج می‌شوند و شکل زانو به‌طور واضح تغییر می‌کند. این اتفاق به‌ندرت رخ می‌دهد اما بسیار جدی است و معمولاً در اثر ضربه‌های شدید مثل تصادف یا سقوط ایجاد می‌شود. علائم دررفتگی زانو هم معمولا شامل درد شدید، تورم سریع، ناتوانی در حرکت دادن پا و گاهی بی‌حسی یا سرد شدن ساق و انگشتان است. وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، یکی از پرسش‌های مهم این است: چگونه می‌توان دررفتگی زانو را کنترل کرد تا از آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری شود و مسیر درمان سریع‌تر پیش برود؟

اقدامات فوری هنگام دررفتگی زانو

وقتی دررفتگی زانو اتفاق می‌افتد، زمان به معنای واقعی کلمه حیاتی است. خیلی‌ها در همان لحظه دچار استرس می‌شوند و ممکن است کارهایی انجام دهند که اوضاع را بدتر کند. قدم‌به‌قدم، مواردی که تا قبل از رسیدن به پزشک باید رعایت کنید را با هم مرور می‌کنیم.

توجه کنید که اگر در محیطی هستید که دسترسی سریع به بیمارستان ندارید (مثل کوه یا زمین ورزشی خارج شهر)، مهم‌ترین کار بی‌حرکت کردن پا و جلوگیری از قطع جریان خون است. تا رسیدن نیروهای امدادی، هر ۱۰ دقیقه یک‌بار رنگ و دمای انگشتان پا را بررسی کنید.

کارهایی که نباید انجام دهید

• تلاش برای جاانداختن زانو توسط خود فرد یا اطرافیان: یکی از خطرات جا انداختن زانو توسط افراد غیرحرفه‌ای و غیرمتخصص، ایجاد آسیب به رگ‌های خونی و اعصاب است. به همین دلیل در زمان دررفتگی زانو مهم است که از این کار پرهیز کنید و صبر کنید تا توسط پزشک انجام شود.

• حرکت دادن زانو یا خم‌کردن پا: هر حرکت اضافه خطر پارگی رباط‌ها، رگ‌ها یا حتی شکستگی استخوان را بیشتر می‌کند.

• فشار آوردن روی پا: ایستادن یا راه رفتن روی پایی که زانو دررفته، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیر داشته باشد.

• گرم‌کردن یا ماساژ دادن محل آسیب: این کار شاید برای رگ‌به‌رگ شدن خوب باشد، اما در دررفتگی می‌تواند التهاب و خونریزی داخلی را تشدید کند.

کارهایی که باید فوراً انجام دهید

• بی‌حرکت نگه داشتن پا: بهترین کار این است که فرد روی زمین بماند و پای آسیب‌دیده را اصلاً تکان ندهد. اگر آتل یا حتی چوب صاف یا چوب‌دستی در دسترس دارید، می‌توانید پا را به آرامی ثابت کنید، اما بدون اعمال فشار.

• تماس فوری با اورژانس: دررفتگی زانو همیشه یک اورژانس پزشکی است. حتی اگر زانو خودش «برگشت» به جای قبلی، باز هم نیاز به بررسی جدی پزشک دارد.

• بررسی جریان خون در پا: به انگشتان پا نگاه کنید؛ رنگ‌شان باید طبیعی باشد. اگر کبود یا خیلی سفید شدند یا فرد حس سوزن‌سوزن یا بی‌حسی داشت، یعنی احتمال آسیب به رگ‌ها وجود دارد و باید خیلی سریع‌تر به اورژانس برسد.

• کم کردن درد با روش ایمن: می‌توانید از کمپرس سرد (یخ درون حوله) روی اطراف زانو استفاده کنید تا درد و تورم کمتر شود. دقت کنید یخ مستقیم روی پوست قرار نگیرد.

اقدامات پزشکی برای دررفتگی زانو

وقتی بیمار با دررفتگی زانو به اورژانس می‌رسد، درمان فقط محدود به «جاانداختن» نیست. درواقع پزشکان این وضعیت را یک آسیب جدی می‌دانند، چون احتمال پارگی رگ‌های اصلی، آسیب عصب‌ها و حتی خطر از دست رفتن پا وجود دارد. به همین دلیل، رسیدگی فوری و مرحله‌به‌مرحله انجام می‌شود.

۱. بررسی عروق و اعصاب

اولین گام، چک کردن نبض پا، رنگ پوست و حس انگشتان است. اگر خون‌رسانی مختل شده باشد یا بیمار بی‌حسی و گزگز داشته باشد، یعنی رگ‌ها یا عصب‌ها در خطرند و پزشک باید سریعاً رسیدگی کند؛ در غیر این صورت حتی امکان از دست دادن پا وجود دارد.

۲. جا انداختن مفصل زانو

در شرایط کنترل‌شده و با داروهای بی‌حسی یا آرام‌بخش، پزشک استخوان‌ها را با حرکات دقیق به جای خود برمی‌گرداند. این کار نه‌تنها درد بیمار را کم می‌کند بلکه فشار روی رگ‌ها و اعصاب را برطرف کرده و اولین قدم حیاتی برای ترمیم است.

۳. آتل یا گچ موقت

بعد از جااندازی، زانو با استفاده از آتل یا گچ، موقتا بی‌حرکت می‌شود تا از جابه‌جایی مجدد و افزایش تورم جلوگیری شود. این کار به بافت‌های اطراف فرصت می‌دهد آرام شوند و پزشک بتواند وضعیت پایدار بیمار را بهتر ارزیابی کند.

۴. جراحی در موارد شدید

اگر رباط‌های اصلی زانو پاره شده باشند یا آسیب به رگ‌ها و عصب‌ها جدی باشد، جراحی اجتناب‌ناپذیر است. در این مرحله یا رباط‌ها بازسازی می‌شوند، یا رگ‌ها و اعصاب ترمیم می‌گردند و گاهی برای تثبیت مفصل از پیچ یا پلیت استفاده می‌شود.

مراقبت‌ها و نقاهت بعد از درمان

وقتی مرحله‌ اورژانس و درمان اولیه (جاانداختن یا جراحی) پشت سر گذاشته شد، فرایند درمانی به پایان نمی‌رسد و بخش مهم دیگری آغاز می‌شود؛ دوران نقاهت و مراقبت‌های بعد از درمان. اگر این دوره جدی گرفته نشود، حتی بهترین جراحی هم به طور کامل اثربخش نخواهد بود.

نحوه‌ خوابیدن و نشستن

• در روزهای اول بهتر است پا کمی بالاتر از سطح قلب قرار بگیرد؛ گذاشتن بالش زیر ساق کمک می‌کند تورم کمتر شود.
• هنگام نشستن، از خم‌کردن بیش از حد زانو پرهیز کنید و صندلی‌هایی با ارتفاع مناسب انتخاب کنید. روی زمین نشستن یا چهارزانو می‌تواند فشار زیادی به مفصل بیاورد.
• موقع خواب، بهترین حالت درازکش به پشت یا پهلو با قرار دادن بالش بین دو پا است تا زانو در موقعیت خنثی بماند.

استفاده از زانوبند و عصا

• بعد از درمان، پزشک معمولاً بریس یا زانوبند طبی تجویز می‌کند. یکی از زانوبندهای طبی مفید برای تسکین درد و تثبیت مفصل زانو بعد از جاانداختن زانو، زانوبند زاپیامکس است؛ این زانوبند از سه فناوری به‌روز از جمله اولتراسوند، اینفرارد و کلاک پالس استفاده می‌کند و به‌طور موثرتری باعث کاهش درد و التهاب ناشی از دررفتگی زانو می‌شود.
• همزمان با زانوبند، لازم است از عصا یا واکر هم استفاده شود. عصا باعث می‌شود وزن بدن کمتر روی زانو بیفتد و ترمیم ایمن‌تر پیش برود.

تغذیه مناسب برای ترمیم بافت

• بدن برای ترمیم رباط‌ها، عضلات و استخوان‌ها نیاز به مواد مغذی کافی دارد و پروتئین‌های حیوانی و گیاهی (گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی، حبوبات) ماده‌ اصلی بازسازی بافت هستند.
• ویتامین C (مثل مرکبات، فلفل دلمه‌ای، کیوی) هم نقش مهمی در تولید کلاژن دارد که برای ترمیم رباط‌ها حیاتی است.
• روی و کلسیم هم در ترمیم بافت استخوان و تسریع بهبودی مؤثر هستند؛ به همین دلیل مصرف مغزها، لبنیات و سبزیجات برگ سبز توصیه می‌شود.
• پرهیز از غذاهای پرچرب، شور یا خیلی شیرین هم تا حدی می‌تواند به کاهش التهاب و همچنین کنترل وزن کمک می‌کند.

مطالعه بیشتر: برای پادرد چی بخوریم؟

مدیریت درد و تورم

• کمپرس سرد در ۴۸ ساعت اول بهترین راه برای کاهش درد و تورم است. بهتر است یخ را داخل حوله بپیچید و هر بار ۱۵ دقیقه روی زانو بگذارید.
• بعد از گذشت چند روز، پزشک ممکن است کمپرس گرم یا فیزیوتراپی حرارتی را توصیه کند تا جریان خون بهتر شود.
• در این مرحله مصرف داروهای ضدالتهاب یا مسکن هم باید دقیقاً طبق نسخه مصرف شوند؛ مصرف خودسرانه می‌تواند روند ترمیم را مختل کند.
• بالا نگه داشتن پا هنگام استراحت و استفاده از بانداژ کشی (اگر پزشک اجازه دهد) می‌تواند تورم را کاهش دهد.

توان‌بخشی و برگشت به فعالیت‌های روزمره

۱. تمرینات فیزیوتراپی برای تقویت عضلات

• در این تمرینات، تمرکز اصلی روی تقویت عضلات ران و چهارسر است. این عضلات عوامل اصلی برای ثبات زانو هستند و اگر ضعیف بمانند، خطر تکرار دررفتگی زانو بالا می‌رود.
• از هفته‌های اول، تمرین‌هایی مثل انقباض کردن عضلات ران در حالت درازکش یا بالا آوردن مستقیم پا روی تخت زیر نظر فیزیوتراپیست شروع می‌شوند.
• به تدریج تمرینات تعادلی و مقاومتی اضافه می‌شوند تا زانو بتواند فشارهای روزمره را تحمل کند.

۲. بازگرداندن دامنه حرکتی

• یکی از بزرگ‌ترین خطرها بعد از دررفتگی، خشکی مفصل زانو است. برای جلوگیری از این مشکل، تمرین‌های کششی ملایم از همان هفته‌های ابتدایی آغاز می‌شوند.
• خم‌و‌راست کردن آرام زانو روی تخت یا استفاده از دوچرخه ثابت بدون مقاومت از تمرینات بسیار ساده و رایج است.
• هدف از انجام این تمرینات این است که مفصل زانو دوباره بتواند در دامنه‌ طبیعی خودش حرکت کند و فرد در بلندمدت محدودیت و مشکل حرکتی نداشته باشد.

۳. بازگشت به فعالیت‌های روزمره

• راه رفتن: معمولاً بعد از چند روز، با مجوز پزشک و با کمک‌گرفتن از عصا یا با بستن زانوبند، راه رفتن آغاز می‌شود تا بعد از مدتی، فرد بتواند بدون عصا راه برود.
• رانندگی: رانندگی تنها زمانی مجاز است که فرد بتواند بدون درد و محدودیت، زانو را خم و راست کند و واکنش سریع پای خود را داشته باشد؛ این زمان بسته به شدت آسیب، بین ۶ تا ۱۲ هفته متغیر است.
• ورزش سبک: فعالیت‌هایی مثل پیاده‌روی آرام یا دوچرخه ثابت، با نظر فیزیوتراپیست در مراحل پایانی بازتوانی شروع می‌شود. اما ورزش‌های پرفشار (مثل فوتبال یا بسکتبال) باید تا بازگشت کامل ثبات و قدرت زانو به تعویق بیفتند. این زمان می‌تواند ۹ الی ۱۲ ماه یا حتی بیشتر باشد.

سوالات متداول

آیا دررفتگی زانو همیشه نیاز به جراحی دارد؟

خیر، در موارد دررفتگی خفیف جااندازی توسط پزشک و بستن آتل کافی است، اما در صورت پارگی رباط‌ها یا آسیب عروقی، معمولاً پزشک جراحی می‌کند.

آیا دررفتگی زانو می‌تواند باعث آرتروز زانو شود؟

معمولا جای نگرانی نیست، اما اگر مفصل به‌درستی ترمیم نشود یا آسیب به غضروف باقی بماند، احتمال بروز آرتروز در آینده وجود دارد.

دررفتگی زانو چه عوارضی روی رباط‌ها و غضروف‌ها دارد؟

معمولاً باعث پارگی رباط‌های اصلی و آسیب به غضروف مفصلی می‌شود که می‌تواند بی‌ثباتی و محدودیت حرکتی ایجاد کند.

تفاوت دررفتگی زانو با دررفتگی کشکک چیست؟