دررفتگی کشکک زانو یک آسیب شدید است که بیشتر در زمان ورزش، تصادف یا حرکات ناگهانی رخ میدهد. در این حالت، استخوان کشکک که در جلوی مفصل زانو قرار دارد، از جای طبیعی خود به بیرون میلغزد و باعث درد، تورم و ناتوانی در حرکت دادن پا میشود. دررفتگی کشکک زانو اگرچه در نگاه اول نگرانکننده به نظر میرسد، اما با تشخیص بهموقع و درمان درست میتوان آن را کنترل و به طور کامل درمان کرد.
دررفتگی کشکک زانو به زبان ساده+عکس
کشکک یا همان پاتلا، استخوان کوچک و نسبتاً گردی است که در جلوی مفصل زانو قرار دارد و هنگام حرکت، روی شیار خاصی از استخوان ران سر میخورد. این استخوان نقش مهمی در انتقال نیرو از عضلات ران به ساق پا و افزایش توان حرکتی زانو دارد.
در حالت طبیعی، کشکک با هدایت رباطها و عضلات اطراف آن، در مسیر مشخصی حرکت میکند اما اگر در اثر ضربه مستقیم، پیچش ناگهانی زانو یا ضعف ساختاری، از شیار اصلی خود خارج شود، به آن دررفتگی کشکک زانو (Patellar Dislocation) گفته میشود. همانطور که در عکس دررفتگی کشکک زانو مشخص است، کشکک زانو جا به جا شده است و برای درمان، پزشک باید آن را جا بیندازد و به جای اصلی برگرداند.
انواع دررفتگی کشکک زانو
- دررفتگی کامل: کشکک به طور کامل از مسیر خود خارج میشود و معمولاً به سمت خارج زانو حرکت میکند. این حالت اغلب با درد شدید، تورم و ناتوانی در حرکت دادن پا همراه است.
- نیمهدررفتگی: کشکک تنها بخشی از مسیر خود را ترک میکند و سپس به جای خود بازمیگردد. بیمار معمولاً احساس «لغزش» یا «خالی شدن زانو» دارد.
- بیثباتی کشکک: در مواردی که این جابهجاییها بهطور مکرر رخ دهند، زانو حالت ناپایداری پیدا میکند و فرد حتی در فعالیتهای روزمره هم دچار نگرانی از تکرار دررفتگی میشود.
علائم دررفتگی کشکک زانو
وقتی کشکک زانو از جای طبیعی خود خارج میشود، بدن به سرعت واکنش نشان میدهد و علائم مشخصی ایجاد میکند. شناخت این نشانهها به شما کمک میکند تا در همان مراحل اولیه متوجه مشکل شوید و درمان را سریعتر آغاز کنید.
- درد ناگهانی و شدید در جلوی زانو: معمولاً بلافاصله بعد از ضربه یا پیچخوردگی ایجاد میشود و فرد نمیتواند پای خود را حرکت دهد.
- تورم و التهاب: زانو به سرعت متورم میشود و پوست اطراف آن ممکن است داغ یا قرمز شود.
- تغییر شکل زانو: کشکک از موقعیت طبیعیاش جابهجا میشود و در بیشتر موارد به سمت بیرون زانو حرکت میکند.
- ناتوانی در راه رفتن یا تحمل وزن: فرد احساس میکند زانو قفل شده یا زیر پایش خالی میشود.
- احساس جابهجایی یا لغزش کشکک: احساسی که بعضی افراد اینطور آن را توصیف میکنند: «کشکک از جا پرید» یا «زانویم سر خورد».
- کبودی و حساسیت به لمس: پس از چند ساعت یا روز ممکن است اطراف زانو کبود و لمس آن دردناک شود.
علت دررفتگی کشکک زانو
دررفتگی کشکک معمولاً یا به علت یک اتفاق یا محرک بیرونی (مثل ضربه یا حرکت ناگهانی) اتفاق میافتد و یا به علت عوامل زمینهای (مثل ضعف عضلات یا مشکلات ساختاری زانو). در ادامه به طور مختصر با اصلیترین علل آن آشنا میشویم.
۱. ضربه مستقیم یا شدید به زانو
یکی از شایعترین دلایل دررفتگی کشکک، وارد شدن ضربه مستقیم به جلوی زانو است. این حالت معمولاً در ورزشهایی مثل فوتبال یا بسکتبال رخ میدهد، وقتی بازیکن با زمین یا حریف برخورد میکند. همچنین در تصادفات رانندگی که زانو به داشبورد برخورد میکند، این نوع آسیب بسیار دیده میشود.
۲. پیچش ناگهانی زانو
در فعالیتهایی که تغییر جهت سریع لازم است، مثل دویدن، پریدن یا فرود نامناسب پس از پرش، کشکک میتواند از شیار استخوان ران خارج شود. این مکانیسم یکی از شایعترین علتها در ورزشکاران است و معمولاً بدون ضربه مستقیم هم اتفاق میافتد.
۳. ضعف یا آسیب رباطها
رباط داخلی کشکک مهمترین عامل نگهدارنده کشکک در مسیر طبیعی است. وقتی دررفتگی باعث پارگی رباط شود، کشکک راحتتر جابهجا میشود. همین عامل یکی از دلایل اصلی دررفتگیهای مکرر است.
۴. مشکلات ساختاری زانو
در برخی افراد، شکل و ساختار مفصل زانو به گونهای است که زمینه را برای دررفتگی کشکک فراهم میکند. برای مثال، اگر شیار استخوان ران که کشکک روی آن حرکت میکند کمعمق باشد، کشکک جای محکمی برای قرار گرفتن ندارد و راحتتر جابهجا میشود. همچنین وجود زانوی ضربدری یا زاویه نامناسب در استخوان ساق میتواند مسیر حرکت کشکک را تغییر دهد و فشار غیرطبیعی به آن وارد کند.
پیامدهای دررفتگی کشکک زانو
دررفتگی کشکک زانو اگر بهموقع درمان نشود، میتواند پیامدها و عوارضی فراتر از یک آسیب موقت داشته باشد. این عوارض گاهی فقط باعث بیثباتی خفیف زانو میشوند و گاهی هم در بلندمدت سلامت کل مفصل را تهدید میکنند.
- آسیب به رباطها: دررفتگی کشک زانو معمولا باعث کشیدگی یا حتی پارهشدن رباط داخلی کشکک میشود. این آسیب باعث میشود زانو در آینده راحتتر دچار بیثباتی و دررفتگی مجدد شود.
- صدمه به غضروف: حرکت غیرطبیعی کشکک روی شیار ران میتواند سطح غضروف را خراش دهد یا ترک ایجاد کند. همین آسیبها منبع اصلی درد و مشکلات حرکتی بعد از دررفتگی هستند.
- شکستگی همراه: گاهی دررفتگی بهقدری شدید است که بخشی از کشکک یا استخوان ران میشکند. این حالت معمولاً نیازمند درمان تخصصیتر یا حتی جراحی است.
- بیثباتی مزمن: وقتی دررفتگی چند بار تکرار شود، زانو حس پایداری خود را از دست میدهد. فرد ممکن است حتی در کارهای ساده مثل بالا رفتن از پله احساس خالی شدن زانو داشته باشد.
- آرتروز زودرس: دررفتگی کشکک زانو در صورت تکرار یا عدم درمان کامل میتواند باعث آسیب به رباطها و غضروف و در نتیجه زمینهساز آرتروز زانو در سنین پایینتر شود.
درمان دررفتگی کشکک زانو
دررفتگی کشکک زانو یک آسیب شدید ارتوپدی است که نیاز به درمان اورژانسی دارد. البته فرایند درمانی به جاانداختن دررفتگی کشکک زانو محدود نمیشود شامل چندین مرحله است که هرکدام نقش مهمی در حفظ عملکرد زانو و جلوگیری از عوارض جبرانناپذیر دارند.
جاانداختن یا بازگرداندن مفصل به جای اصلی
اولین اقدام، جا انداختن کشک زانو یا بازگرداندن سریع کشکک به وضعیت طبیعی است. این کار معمولاً در اورژانس و تحت بیهوشی سبک یا بیحسی انجام میشود و فورا باعث کاهش درد، و رفع فشار از روی رگها و عصبهای پشت زانو میشود. با وجود اهمیت بالای جاانداختن کشکک زانو، باید توجه داشت که این کار فقط یک درمان اولیه و موقتی است و بهتنهایی برای بازگشت کامل عملکرد زانو کافی نیست.
بعد از جااندازی، سلامت عروق و اعصاب پا باید بهطور دقیق بررسی شود. این کار با معاینه نبض، تستهای جریان خون مانند ABI و در صورت لزوم سیتی آنژیوگرافی انجام میشود. دلیل این بررسی آن است که آسیب شریان پشت زانو میتواند در مدت کوتاهی باعث قطع خونرسانی و حتی از دست رفتن عضو شود. بنابراین این مرحله تعیین میکند که آیا نیاز به جراحی عروق وجود دارد یا خیر.
بیحرکتسازی موقت با زانوبند یا آتل
برای محافظت از مفصل و جلوگیری از جابهجایی دوباره کشکک، زانو با آتل یا بریس ثابت نگه داشته میشود. این کار هم تا حد زیادی باعث کاهش درد میشود و اجازه میدهد بیمار تا زمان جراحی قطعی (در صورت نیاز) یا تصمیم درمانی بعدی در وضعیت ایمنتری قرار بگیرد. باید توجه داشت که آتل یا بریس در این مرحله یک راهحل موقت است و درمان اصلی محسوب نمیشود.
پزشک در این مرحله ممکن است به جای آتل یا بعد از آن، استفاده از زانوبند طبی به ویژه زانوبند زاپیامکس را توصیه کند. این زانوبند کمک میکند تا درد و التهاب ناشی از دررفتگی کشکک زانو تا حد زیادی کاهش پیدا کند و فرد برای انجام جراحی (در صورت نیاز) آماده شود.
مطالعه بیشتر: نظرات و تجربه واقعی کاربران درباره انواع زانوبند
جراحی عروق در صورت نیاز
اگر بررسیهای اولیه نشان دهد که رگهای پشت زانو دچار پارگی یا انسداد شدهاند، جراحی عروقی فوری ضرورت دارد. در این عمل جراح تلاش میکند جریان خون را با ترمیم رگ یا استفاده از پیوند وریدی دوباره برقرار کند. اهمیت این اقدام در نجات عضو حیاتی است؛ چرا که تأخیر چندساعته میتواند خطر قطع عضو را بهشدت افزایش دهد. با وجود موفقیت جراحی عروق، بیمار همچنان نیاز به پیگیری و درمانهای تکمیلی خواهد داشت.
جراحی ترمیم یا بازسازی رباطها
تقریباً در تمام موارد دررفتگی زانو، چندین رباط اصلی دچار پارگی میشوند. بسته به شرایط بیمار، جراح ممکن است تصمیم بگیرد در یک عمل همه رباطها را بازسازی کند یا این کار را طی چند مرحله انجام دهد. این جراحیها برای بازگرداندن پایداری زانو و امکان راه رفتن طبیعی ضروری هستند. با این حال، بازسازی رباط پایان مسیر درمان نیست و باید با یک برنامه توانبخشی طولانی همراه شود.
فیزیوتراپی و توانبخشی
توانبخشی بعد از جراحی، مهمترین و احتمالا طولانیترین بخش درمان دررفتگی زانو است. این مرحله پس از پایان دوره نقاهت جراحی آغاز میشود و شامل تمرینات تدریجی برای بازگرداندن دامنه حرکتی، تقویت عضلات و آموزش راه رفتن صحیح است. بدون فیزیوتراپی، حتی موفقترین جراحیها هم ممکن است منجر به خشکی یا بیثباتی مزمن زانو شوند. مدت زمان توانبخشی معمولاً چند ماه تا بیش از یک سال متغیر است و نقش کلیدی در بازگشت بیمار به زندگی عادی دارد.
زندگی بعد از دررفتگی کشکک زانو- ۴ توصیه مهم!
بسیاری از افراد تصور میکنند همین که درمانهای پزشکی به پایان برسد، همه چیز مثل قبل خواهد شد. اما واقعیت این است که زانو پس از چنین آسیبی، نیاز به توجه و مراقبت بیشتری دارد تا دوباره به وضعیت پایدار و قابل اعتماد برسد.
رعایت برخی نکات ساده در سبک زندگی، میتواند تفاوت بزرگی در کیفیت حرکت، کاهش دردهای احتمالی و پیشگیری از مشکلات آینده ایجاد کند.
۱. از بازگشت زودهنگام به ورزشهای سنگین خودداری کنید
حتی اگر زانو به ظاهر خوب شده باشد، ورود زودهنگام به ورزشهای پر برخورد مثل فوتبال یا بسکتبال میتواند رباطهای ترمیمشده را دوباره تحت فشار بگذارد. معمولاً تا یک سال پس از درمان کامل، باید از این فعالیتها پرهیز کرد یا تنها با تأیید پزشک و فیزیوتراپیست شروع به فعالیتهای مشابه کرد.
۲. استفاده از زانوبند را جدی بگیرید
بسیاری از بیماران پس از بازگشت به فعالیت روزمره یا ورزشی، همچنان به یک زانوبند سبک نیاز دارند. زانوبند طبی (زاپیامکس) از زانو در برابر حرکات ناگهانی یا غیرمنتظره محافظت میکند و مانع از کشیدگی دوباره رباطها میشود. البته بستن زانوبند طبی موقتی است و بیشتر در ماههای اول بازگشت به فعالیت روزمره توصیه میشود.
مطالعه بیشتر: راهنمای کامل انتخاب بهترین زانوبند برای پیادهروی طولانی
۳. وزن بدن خود را در محدوده سالم نگه دارید
اضافه وزن حتی در شرایط عادی فشار زیادی به مفصل زانو وارد میکند. در زانویی که سابقه دررفتگی داشته، این فشار میتواند باعث ایجاد درد کاسه زانو و آرتروز زودرس ایجاد کند. کنترل وزن با تغذیه مناسب و فعالیتهای سبک ورزشی یکی از مهمترین کارهایی است که باید در طولانیمدت رعایت شود.
۴. تمرینات تقویتی و تعادلی را به عادت دائمی تبدیل کنید
عضلات ران و ساق، تکیهگاه اصلی برای زانو هستند. حتی پس از پایان فیزیوتراپی، ادامه تمرینات قدرتی سبک و تمرینات تعادل مثل ایستادن روی یک پا یا حرکات کششی، باعث میشود زانو پایدارتر شود و خطر آسیب مجدد کمتر شود. البته حتما با فیزیوتراپیست خود در انتخاب هر کدام از این تمرینات ورزشی مشورت کنید.
سوالات متداول
آیا بعد از درمان دررفتگی کشکک زانو میتوان ورزش کرد؟
بله، بیشتر بیماران بعد از فیزیوتراپی و تقویت عضلات میتوانند به ورزش برگردند، اما باید از حرکات پرخطر و بدون آمادگی پرهیز کنند.
اگر دوباره دررفتگی کشکک زانو اتفاق افتاد، چه باید کرد؟
باید سریعاً به پزشک ارتوپد مراجعه کرد؛ در موارد تکراری، احتمال نیاز به جراحی برای تثبیت کشکک بالاتر است.
آیا دررفتگی کشکک زانو میتواند باعث آرتروز زودرس شود؟
بله، در صورت تکرار یا آسیب غضروف، خطر ابتلا به آرتروز مفصل زانو در آینده بیشتر میشود.
در رفتگی کشکک زانو از عوارض چیست؟
عوارض میتواند شامل درد مزمن، بیثباتی زانو، آسیب رباط یا غضروف، تورمهای مکرر و افزایش احتمال دررفتگی مجدد باشد.